Çatmadan Kaynaklanan Alacak Davaları

Çatma Nedir?

Çatma, deniz ticaretine dair bir hukuk terimidir ve iki ya da daha fazla geminin çarpışmasını ifade eder. Ancak çatma olayının hukuki sonuçlarını değerlendirebilmek için çarpışan nesnelerin Türk Ticaret Kanunu'ndaki gemi tanımına uygun olması gerekmektedir. Gemi kavramı, TTK’nın 931. maddesinde tanımlanmış olup, "Tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, bu Kanun bakımından 'gemi' sayılır." şeklinde açıklanmıştır.

Bu tanıma uymayan nesneler gemi olarak kabul edilmez ve dolayısıyla çatma hükümleri uygulanmaz. Örneğin, bir geminin bir dubaya çarpması durumunda, çatma hükümleri uygulanmaz çünkü duba, TTK'da yer verilen gemi tanımına uymamaktadır.

Ayrıca, çatma hükümleri gemi–ticaret gemisi ayrımı yapmaksızın kanundaki tanıma uyan her türlü gemi için geçerlidir. Yatlar, gezinti gemileri, devlet gemileri ve harp gemileri gibi farklı türdeki gemilerin çarpışması durumunda da çatma hükümleri uygulanacaktır.

2) Çatma Çeşitleri

Çatma Durumlarında Hukuki Sorumluluk

Çatmadan kaynaklanan zararlar için genel olarak kusur sorumluluğu esas alınmakla birlikte, kanunda kusursuz sorumluluk hali de düzenlenmiştir.

• Kusursuz Çatma: Kusursuz çatma durumu, TTK'nın 1287. Maddesi'nde düzenlenmiştir. Buna göre, neden kaynaklandığı anlaşılamayan bir sebep, umulmayan bir hal veya mücbir bir kuvvet nedeniyle çatma meydana gelirse, bu durumda kusursuz çatmadan bahsedilir. Kusursuz çatma durumunda, meydana gelen zararlardan zarara uğrayan kişi sorumlu olacaktır.

• Kusurlu Çatma: Kanun, kusurlu çatma durumlarını "bir tarafın kusurundan kaynaklanan çatma" ve "ortak kusurdan kaynaklanan çatma" olarak iki ana kategoriye ayırmıştır.

  • Bir tarafın kusurundan kaynaklanan çatma: TTK'nın 1288. Maddesi'nde düzenlenmiştir. Buna göre, çatma, bir geminin donatanının veya gemi adamlarının kusurundan kaynaklanmışsa, zararı o geminin donatanı tazmin etmek zorundadır.

  • Ortak kusurdan kaynaklanan çatma: Bu durum, 1289. ve 1290. maddelerde "eşya zararı" ve "bedensel zarar" başlıkları altında düzenlenmiştir. Çatma, çarpışan gemilerin donatanlarının veya gemi adamlarının kusurlarından kaynaklanmışsa, bu gemilerin donatanları, çatma yüzünden gemilerin veya gemide bulunan eşyanın uğradıkları zarardan kusurlarının ağırlığı oranında sorumludur.

  • Çatma Türleri ve Hukuki Sorumluluk

    1) Doğrudan Çatma (Fiili Çatma): Kanunun 1286. maddesi ilk fıkrasına göre, iki veya daha fazla geminin çarpışması "çatma" olarak nitelendirilmektedir. Bu, doğrudan çatma durumunu ifade eder.

    2) Dolaylı Çatma (Kıyasen, Vasıtalı Çatma): Kanunun 1286. maddesi ikinci fıkrası uyarınca, bir geminin manevra yapması, yapmaması veya seyir kurallarına uymaması sonucunda başka bir gemiye veya gemide bulunanlara zarar vermesi durumunda da çatma hükümleri uygulanır. Bu durum, dolaylı çatma olarak adlandırılır.

    3) Çatma Türleri ve Hukuki Sorumluluk:

    Türk Ticaret Kanunu, çatmadan kaynaklanan zararlar için kusur sorumluluğunu esas alır. İki temel çatma türü bulunmaktadır:

    • Kusursuz Çatma: Türk Ticaret Kanunu'nun 1287. maddesi uyarınca, çatma umulmayan hal veya mücbir sebep sonucunda meydana geldiyse veya nedeni anlaşılamıyorsa, çatma sonucu meydana gelen zararlardan zarara uğrayan sorumlu olacaktır. Maddede geçen "umulmayan hal" ibaresi, somut olaya göre değerlendirilmelidir. Ayrıca, gemilerin demirli olduğu durumlarda da zararlardan zarara uğrayan sorumludur.

    • Kusurlu Çatma: Kusurlu çatma, bir geminin, birkaçının veya tamamının kusurundan kaynaklanan çatma durumlarını ifade eder. Bu kapsamda kusurlu çatma, iki alt kategoride incelenir:

      • Tek Taraflı Kusurlu Çatma: Gemilerden birinin donatanının veya gemi adamlarının kusurundan kaynaklanan çatma durumudur. Bu durumda, geminin donatanı, doğan zararları tazmin etmekle yükümlüdür. Özellikle çatmanın geminin sevkine veya başkaca teknik yönetimine dayandığı durumlarda, genel hüküm - özel hüküm ilişkisi sebebiyle 1062. madde ve 1180. madde uygulama alanı bulmaz.

      • Ortak Kusurlu Çatma: Çatma, gemilerin (donatan veya gemi adamlarının) birkaçının veya tamamının kusurundan kaynaklanmışsa, her bir donatan kendi kusur oranında sorumlu olacaktır. Kusur oranlarının tespit edilememesi veya eşit olması durumunda, taraflar zararlardan eşit şekilde sorumlu olacaktır. Bu sorumluluk müteselsil değildir.

      Türk Ticaret Kanunu'nun 1289. maddesi, çatmanın gemi adamlarının geminin sevkine veya başkaca teknik yönetimine ilişkin bir hareketinden kaynaklandığı durumlarda donatanın sorumluluğunu düzenler. Bu durumda donatan, kendi gemisindeki yüklere gelen zarardan taşıyan kadar sorumlu olacaktır.

    4) Bedensel Zararlar ve Rücu: Türk Ticaret Kanunu'nun 1290. maddesi, müşterek kusurlu çatma durumunda, donatanların bedensel zararlardan müteselsilen sorumlu olacaklarını hükme bağlar. Ancak donatanların birbirine rücuunda, her donatanın kusur oranında sorumlu olduğu belirtilir. Bu düzenlemeler, çatma olaylarına dair hukuki sorumlulukları detaylı bir şekilde düzenlemektedir.

     

3) Çatma Sonrası Yardım Yükümlülüğü

Çatma gerçekleştiğinde, gemi kaptanlarına çatma sonrasında yardım etme yükümlülüğü getirilmiştir. Bu bağlamda, her gemi kaptanı, kendi gemisini, gemi adamlarını ve yolcularını tehlikeye atmadan mümkünse diğer gemiye, gemi adamlarına ve yolculara yardımla yükümlüdür. Bu yardım yükümlülüğünün ihlali durumunda, donatan sadece bu ihlalden dolayı sorumlu tutulamaz.

4) Şekil Şartı

Çatma nedeniyle zarar gören kişinin açacağı davalarda önceden herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir. Bu nedenle, çatma kaynaklı zarara uğrayan kişinin dava açmadan önce bir ihtar düzenlemesi veya başka bir şekil şartını yerine getirmesi gerekmemektedir.